Jeże – gdzie występują i jak o nie dbać?

Jakie gatunki jeży występują w Polsce?

Jeże są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych i sympatycznych zwierząt dzikiej przyrody w Polsce. W świadomości wielu osób funkcjonują jako urocze, kolczaste stworzenia koloru brązowo-czarnego, które można nocą zobaczyć w naszym ogrodzie czy lesie. Jednak, czy wiemy dokładnie, jakie gatunki jeży faktycznie są obecne na naszym terytorium? W tym artykule przybliżymy temat różnych gatunków jeży, które możemy spotkać w Polsce, omówię również jeże hodowlane, ich ochronę i kilka ciekawostek, które mogą zaskoczyć nawet miłośników przyrody.

Jeże dziko żyjące w Polsce – kto naprawdę mieszka w naszych lasach?

Jeż europejski (jeż zachodni) – najczęstszy mieszkaniec naszych lasów

W Polsce naturalnie występuje głównie jeż europejski, znany także jako jeż zachodni lub polski (Erinaceus europaeus). To właśnie ten gatunek jest najbardziej rozpowszechniony i spotykany niemal wszędzie – od gęstych lasów, przez miejskie parki i ogrody, aż po obrzeża miast. Jeż zachodni charakteryzuje się szaro-brązowym ubarwieniem kolców, które stanowią jego doskonałą ochronę przed drapieżnikami. W okresie jesiennym, przygotowując się do zimowego snu, jeż europeski może ważyć od 600 gramów do nawet ponad jednego kilograma, magazynując tłuszcz niezbędny do przeżycia zimy.

Jeż wschodni – gatunek spotykany na wschodzie Polski

Drugim naturalnie występującym w Polsce gatunkiem jest jeż wschodni (Erinaceus roumanicus). Jego zasięg obejmuje przede wszystkim wschodnie oraz południowo-wschodnie rejony kraju. Choć w wyglądzie jest bardzo podobny do jeża europejskiego, różnice można dostrzec w kształcie głowy oraz szczegółach umaszczenia kolców, które są mniej kontrastowe. Ze względu na podobieństwo obu gatunków ich rozróżnienie jest trudne i wymaga specjalistycznej wiedzy.

Współistnienie obu gatunków

W praktyce, mimo że jeż europejski (czyli zachodni) i jeż wschodni mają swoje dominujące tereny, żyją obydwa gatunki często blisko siebie, a ich habitaty mogą się pokrywać. Wiele osób spotykających jeże w Polsce nie zdaje sobie sprawy, że może mieć do czynienia z dwoma różnymi gatunkami. Zarówno jeż zachodni, jak i jeż wschodni odgrywają ważną rolę w rodzimych ekosystemach, pomagając regulować populacje owadów i innych bezkręgowców, jako że żywią się głównie owadami.

Jeże hodowlane w Polsce – jeż pigmejski

Oprócz jeży dziko żyjących, w Polsce coraz większą popularność zdobywa hodowla jeży, zwłaszcza w celach hobbystycznych. Najczęściej trzymanym gatunkiem jest jeż pigmejski (Atelerix albiventris), pochodzący z Afryki. W przeciwieństwie do naszych rodzimych jeży jest mniejszy, często ma biało-różowe lub kremowe ubarwienie kolców i trochę inne zachowania. Jeż pigmejski został udomowiony i stał się popularnym zwierzątkiem domowym ze względu na swój niewielki rozmiar oraz względną łatwość w utrzymaniu.

W hodowli domowej jest zwierzątkiem ciekawskim, chociaż może być nieco nerwowy na początku przyzwyczajania się do nowych warunków. Warto zaznaczyć, że wymaga specjalnej diety i odpowiedniej opieki weterynaryjnej (która bywa bardzo kosztowna ze względu na wąską specjalizację), dlatego zanim zdecydujemy się na takiego pupila, powinniśmy dobrze poznać jego potrzeby.

Warto także zaznaczyć, że jeże pigmejskie nie występują dziko w Polsce i nie powinny być wypuszczane na wolność. Hodowla takich egzotycznych gatunków wymaga odpowiedzialności i odpowiednich warunków, gdyż nie są przystosowane do polskiego klimatu i środowiska naturalnego.

Ochrona jeży w Polsce – czy musimy się o nie troszczyć?

W Polsce jeże są objęte częściową ochroną, co oznacza, że nie można ich bez powodu zabijać, łapać ani niszczyć ich siedlisk. Ochrona ta wynika z faktu, że populacje jeży w ostatnich kilkudziesięciu latach uległy znacznej redukcji, głównie przez utratę naturalnych siedlisk, rozrost infrastruktury drogowej oraz stosowanie trutek na ślimaki czy pestycydów i innych chemikaliów. Jadąc samochodem wzdłuż parków czy lasów, należy zachować szczególną ostrożność.

Najważniejsze jest więc, by podczas spotkania z jeżem na swojej drodze zachować ostrożność i nie przeszkadzać mu w naturalnym życiu. W ogrodach warto stosować praktyki przyjazne tym zwierzętom, np. pozostawiać naturalne schronienia, unikać silnych środków owadobójczych i upewnić się, że jeże mają bezpieczne przejścia z miejsca na miejsce. Warto w ogrodzie zostawić miskę z wodą — skorzystają z niej nie tylko jeże, ale także inne zwierzęta np. ptaki czy wiewiórki.

Jeśli chcesz pomóc jeżom przetrwać zimę, możesz rozważyć pozostawienie sterty liści w ustronnym miejscu w ogrodzie-ułatwisz jeżom znalezienie schronienia.

Ranny jeż – co robić?

Gdy spotkasz jeża rannego lub narażonego na niebezpieczeństwo (np. przy ruchliwej ulicy) – warto w takich przypadkach skontaktować się z lokalnym ośrodkiem ochrony zwierząt albo strażą miejską (tel 986), która może powiadomić specjalistyczny eko patrol lub organizację zajmującą się pomocą dzikim zwierzętom. Dzięki temu można zapewnić profesjonalną pomoc i leczenie jeżowi, jeśli jest to konieczne. W sytuacjach rutynowych lepiej jednak nie ingerować nadmiernie i pozwolić jeżom żyć własnym rytmem.

Czy jeże gryzą i jak się zachowują?

Często pojawia się pytanie, czy jeże gryzą. Otóż, jeże to zwierzęta raczej spokojne i nieagresywne wobec człowieka. Gryzą bardzo rzadko, a jeśli już, to zwykle w obronie własnej, kiedy czują się zagrożone lub gdy są złapane za kolce. W naturalnym środowisku ich podstawową bronią są kolce, które skutecznie odstraszają większość drapieżników.

Jeże są zwierzętami nocnymi, co oznacza, że większość aktywności podejmują po zmroku, szukając pożywienia takiego jak owady, ślimaki czy małe bezkręgowce. Warto zatem pamiętać, że spotkanie jeża w ciągu dnia może świadczyć o jego słabej kondycji, chorobie lub o młodym osobniku dopiero uczącym się samodzielności.

Czy można dotykać jeży gołymi rękami?

Jeża można dotykać lub wziąć w gołe ręce, ale z zachowaniem dużej ostrożności i tylko wtedy, gdy jest to naprawdę konieczne. Jeże mają bardzo charakterystyczną i skuteczną obronę w postaci kolców, które są przekształconymi włosami o długości 2-3 cm. Kolce te są elastyczne i mogą być nieprzyjemne, a nawet boleśnie ukłuć, zwłaszcza gdy jeż zwija się w kulkę, broniąc się przed zagrożeniem. Z tego powodu, bez doświadczenia lub odpowiednich środków ochronnych, chwytanie jeża gołą dłonią może być niekomfortowe. Ponadto, jeże są zwierzętami płochliwymi i łatwo je zestresować, co może negatywnie wpłynąć na ich zdrowie. Jeśli konieczne jest przeniesienie jeża, warto użyć rękawic ogrodniczych lub materiału, aby chronić dłonie i jednocześnie nie zrobić krzywdy zwierzęciu. W codziennych sytuacjach najlepiej jest jeża obserwować z dystansu i nie dotykać, aby nie zakłócać jego naturalnego zachowania i spokoju.

Czy można dokarmiać jeże?

Dokarmianie jeży jest możliwe, gdy zna się podstawowe zasady. Jeże nie powinny jeść mleka, słodyczy, resztek jedzenia, czy pieczywa- to dla jeży śmiertelne zagrożenie. Jeżom w kryzysowych sytuacjach można podać kocią karmę, gotowane drobiowe mięso czy podroby. Jeż to wszystkożerny ssak odżywający się ślimakami czy owadami.

Więcej o karmieniu jeży przeczytać w artykule: Kocia karma dla jeża – czym karmić jeże w ogrodzie?

Gdzie śpią jeże? Dla jeży jest ważne schronienie

“A w ogrodzie jeżyk śpi, zbudź się jeżu, zbudź” – mówi popularna piosenka dla dzieci. Czy jeże  rzeczywiście chętnie wybiorą ogród i czy chcą być budzone? Czytaj dalej a wszystkiego się dowiesz 🙂

Jeże zaczynają poszukiwania miejsca na sen zimowy gdy zbiorą odpowiednie zapasy tłuszczu oraz gdy temperatura spadnie do ok. 10-15 stopni.

Jeż szuka schronienia przede wszystkim w miejscach zacisznych i dobrze osłoniętych. Najczęściej są to gęste zarośla, sterty liści, gałęzi, traw oraz miejsca pod korzeniami drzew. W naturalnym środowisku chętnie korzystają z takich zakamarków, gdzie mają ochronę przed drapieżnikami i niepogodą. W terenach zamieszkałych przez ludzi może to być także podwórko, park czy ogród, gdzie obecne są kompostowniki lub sterty materiału roślinnego.

Jeże nie są zwierzętami terytorialnymi, więc mogą spać w różnych miejscach, ale często wracają do sprawdzonych kryjówek. Latem gniazda są luźne i dobrze wentylowane, zaś jesienią i zimą jeże budują specjalne gniazda zimowe, które są solidniej osłonięte liśćmi, mchem i gałęziami, aby zapewnić ciepło podczas hibernacji. Czasami wykopują nory ziemne, które chronią je także przed niskimi temperaturami.

Podczas snu jeże zazwyczaj zwijają się w charakterystyczną kulkę, co chroni ich delikatne partie ciała przed drapieżnikami, a jednocześnie ogranicza utratę ciepła. W ten sposób są w stanie przetrwać zimę nawet przez kilka miesięcy. Czas trwania hibernacji zależy od warunków pogodowych i dostępności pożywienia, ale przeciętnie trwa około 5 miesięcy (listopad- kwiecień).

Gdy potkasz śpiącego jeża – zostaw go w spokoju! Próba rozwinięcia jeża, czyli zmuszenie go do wyprostowania się, gdy zwija się w kulkę, kończy się zazwyczaj tym, że jeż wraca do swojej obronnej pozycji i ponownie się zwija. Wybudzenie go ze stanu hibernacji, może mieć poważne konsekwencje dla jego zdrowia i przeżycia. 

Podsumowanie

Podsumowując, w Polsce na wolności spotkamy głównie jeża europejskiego (zwany też zachodnim lub polskim) oraz jeża wschodniego, natomiast jeż pigmejski jako gatunek egzotyczny występuje jedynie w hodowlach. Wszystkie jeże są objęte ochroną, a spotkanie kłującego stworzenia nie musi budzić lęku – to zwykle nieagresywne zwierzęta, które rzadko gryzą i najczęściej wolą się wycofać. Znajomość gatunków jeży oraz ich potrzeb pozwoli lepiej zrozumieć, jak możemy im pomagać, a także docenić ich rolę w naszym ekosystemie.